İlin əvvəlindən bəri karantin məhdudiyyətlərinin yumşaldılması əmlak bazarında nəzərəçarpacaq dərəcədə canlanmaya və qiymətlərdə artımlara səbəb oldu. Mütəxəssislərin proqnozlaşdırdığı kimi, bu il tikinti həcmi artan tələbə çatmır, bu da mənzil seqmentində bahalaşmaya səbəb olur.
Bu sahədə inşaat, tələb və kreditləşmənin intensivləşməsinin bir başqa səbəbi də, daşınmaz əmlak bazarının analitiklərinin fikrincə, karantin rejiminin keçən ilə nisbətən daha yumşaq olmasıdır. Bu ilin yanvarından bəri əvvəlki məhdudiyyətlər getdikcə daha az hiss olundu və bundan sonra gecikmiş tələb sindromu başladı - karantinin ortasında mənzil almaq imkanı olmayan insanlar boşluğu doldurmağa başladılar. Nəticədə, tənəzzül bu bazarın bütün seqmentlərində - tikinti, evlərin və torpaq sahələrinin alqı-satqısı, habelə tikinti işlərinə kredit vermək və ipotekada aktiv fəaliyyətlə əvəz olundu.
Azərbaycan Mərkəzi Bankından (AMB) verilən məlumata görə, bu ilin yanvar-aprel aylarında İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu (İKZF) vasitəsilə 134,8 milyon manat ipoteka krediti verilib. Bu, keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2 dəfə çoxdur. Eyni zamanda, Fond vasitəsilə yenidən maliyyələşdirilən borcların həcmi təqribən 6,1 dəfə artaraq 85,3 milyon manat təşkil edib. Son bir ildə İKZF tərəfindən istiqraz buraxılması yolu ilə toplanan vəsait 10% artaraq 55 milyon manata çatıb və dövlət büdcəsindən Fonda ayrılan vəsait 2,1 dəfə azalaraq 35,6 milyon manat olub.
Buna əlavə olaraq, artan tələb mənzil tikintisi sahəsində canlanma proseslərini başlatdı və bu sektorun kreditləşməsinin həcmini də böyütdü. AMB-dən verilən məlumata görə, bu istiqamətdəki kreditlər aprel ayının əvvəlində artaraq, 681,5 milyon manata çatıb ki, bu da keçən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə təxminən yarıbayarı artım deməkdir. Eyni zamanda, kreditləşmə strukturunun üçdə birindən çoxu uzunmüddətli kreditlərin payına düşür. Maliyyələşmənin çoxunun, yəni 175,9 milyon manatın milli valyutada verildiyi və dollar kreditlərinin payının isə 123,9 milyon manat ekvivalenti olduğu bildirilir.
Azərbaycanın tikinti sektorunda qısamüddətli kreditlər 133,8 milyon manat və ya ümumi məbləğin 19,6%-ni təşkil edib. Eyni zamanda, 68,8 milyon manat milli valyuta ilə, 65 milyon xarici valyuta ilə buraxılıb. Mərkəzi requlyatorun hesabatlarına əsasən, kreditlər əsasən özəl qurumlara verilirdi. Bəzi böyümələrə baxmayaraq, daxili real iqtisadiyyatın lokomotivi kimi tanınan inşaat kreditləşməsinin payı azdır və 4.6% səviyyəsindədir.
Azərbaycan Rieltorlar Assosiasiyasının (ARA) sədri Elnur Azadovun AYNA-ya dediyinə görə, yuxarıdakı statistika, xüsusən də adıçəkilən materialda bəhs edilən qısamüddətli və uzunmüddətli kreditlər baxımından bəzi suallar doğurur: “Gəlin, qısa və uzunmüddətli kreditlər dedikdə nəyin nəzərdə tutulduğunu aydınlaşdıraq. Göstərilən zaman formatları daxilində hansı vaxt çərçivələri verilir? Həm də faiz dərəcələri ilə bağlı suallar yaranır. Güman edirəm ki, bu, yəqin ki, Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyindən (MİDA) alınan kreditləri nəzərdə tutur və bu səbəbdən kreditləşmə quruluşu baxımından bir qeyri-müəyyənlik var”.
“Məsələn, bu təşkilat nə qədər pul alıb və özəl sektora nə qədər kredit verilib? Bir ev inşaatçısı banka gedib kredit götürübsə, hansı əsasla, hansı girov müqabilində verilir və ya ümumiyyətlə, bunun üçün girov tələb olunurmu? Bunu bilmirik, çünki bu barədə heç bir məlumat yoxdur. Bu vəsaitlərin MİDA kimi layihələrə yönəldildiyindən çox əminəm. Bu hissədə sadəcə açıqlama yoxdur. Artıq qeyd edildiyi kimi, faiz dərəcələri ilə bağlı heç bir məlumat verilməyib”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, tikinti sektoru maliyyələşdirilməyib və maliyyə strukturlarının kredit xətlərindən məhrumdur: “Bundan əlavə, banklar girov tələb edir və tikinti şirkəti üçün mümkün bir seçim - tikinti üçün torpaq sahəsinin krediti üçün girov olaraq geri vermək - maliyyə quruluşu üçün sərfəli deyil. Orada mənzil tikilsə, bank artıq belə bir girovu sata bilməyəcək və zərərləri ödəməyəcək”.
“Bu səbəbdən inşaat şirkətləri, ticari likvidliyə sahib hazır ticarət və yaşayış binalarını girov kimi təklif edilər. Ümumiyyətlə, bu əmlak inşaat biznesi tərəfindən bir qayda olaraq verilən bank kreditlərinə qarşı girov qoyulur. Kredit isə beş illlik, özü də çox yüksək faiz dərəcələri ilə - 20%-ə qədər verilir. Eyni zamanda, inşa edilmiş mənzil fondunu satmağın asan olmadığını, əmlak bazarının sabit olmadığını və şirkətlərin xərclərinin də çətinlik yaratdığını nəzərə alaraq, bu cür borcları ödəmək asan deyil”, - deyə Azadov vurğulayıb.
Bir sözlə, məsələnin maliyyə tərəfi, mənzil tikintisi sahəsindəki tələbin bərpa olunmasına baxmayaraq, bu sektorun inkişafına mane olur. Bundan əlavə, kommersiya banklarının yüksək faiz dərəcələri də təsir göstərir ki, bu da yeni tikilən mənzillərin qiymətinin artmasına və təkcə birincil deyil, həm də təkrar mənzil fondunda yaşayış sahələrinin qiymətlərinin artmasına səbəb olur. Mütəxəssislərin fikrincə, banklar ipoteka kreditləşməsi prosesində zəif iştirak edir və bu sahə tam olaraq, İKZF-in öhdəsinə buraxılıb.
