Azərbaycanda özəl sektorun, azad sahibkarlığın inkişafı prioritet məsələlərdən olsa da, bir sıra amillər var ki, bunun qarşında əngəl olaraq qalmaqdadır.
Azad sahibkarlığın inkişafının qarşısını alan əsas məsələlərdən biri də bank sektorunun bu sahəni dəstəkləməməsidir. Banklar biznes kreditləri verməkdə maraqlı deyillər, bu olmadan isə istehsal və xidmət sahələrinin sürətli inkişafı mümkün deyil.
Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2019-2023-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasının birinci ilinin yekunlarına həsr olunan konfransda bu problemə də toxunub:
“Rayon və kənd yerlərində təklif olunan girov əmlaklar bir çox hallarda banklar tərəfindən girov kimi qəbul edilmir. Onlar Bakıda girov əmlak istəyirlər. Buna son qoyulmalıdır. Burada heç bir ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Ona görə aidiyyəti qurumlar bu məsələ ilə də ciddi məşğul olsunlar".
Dövlət başçısı bildirib ki, sahibkarlığın inkişafı üçün dövlət bu il də kifayət qədər böyük vəsait nəzərdə tutur:
"Bu, artıq verilmiş və qaytarılmış kreditlərin hesabına baş verir. Güzəştli şərtlərlə 200 milyon manata yaxın kreditlər veriləcək. Deyə bilərəm ki, son illər ərzində sahibkarlara güzəştli şərtlərlə 2 milyard manatdan çox vəsait verilmişdir. Ancaq verilən bu kreditlərə həm nəzarət gücləndirilməlidir, həm də biznes layihələrinə yenidən baxmaq lazımdır. Çünki aparılan təhlil göstərir ki, hər bir iş yerinin yaradılması üçün kifayət qədər böyük vəsait xərclənir.
Əvvəlki illərdə üstünlük daha çox iri layihələrə verilirdi, bu da təbii idi. Çünki bu aqroparkların və digər iri sənaye müəssisələrinin yaradılması hesab edirəm ki, zəruri idi. Ancaq hazırda daha çox güzəştli kreditlər portfelində kiçik və orta sahibkarlığa üstünlük verilməlidir. Çünki biz yaxşı bilirik ki, inkişaf etmiş ölkələrin ümumi daxili məhsulu böyük dərəcədə kiçik və orta sahibkarlıq tərəfindən formalaşır. Biz də bu yolla getməliyik. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, bizim iqtisadiyyatımızın aparıcı hissəsi neft-qaz sənayesidir. Ona görə bu il güzəştli biznes-kreditlərinin tərkibində kiçik və orta sahibkarlığa üstünlük verilməlidir".
Bəs real sektorun inkişaf etməsi məqsədi ilə xarici bankların ölkəmizə cəlb edilməsi məqsədəuyğundurmu? Xarici bankların Azərbaycanda işləməsi üçün mühit varmı?
İqtisadçı ekspert Elman Sadıqov “Cümhuriyət” qəzetinə açıqlamasında xatırladıb ki, Azərbaycanda xarici kapitallı bir neçə bank fəaliyyət göstərir:
“Azərbaycanda, hətta 100 faiz kapitallı və Avropanın tanınmış banklarının səhmdarı olduğu “AccessBank” fəaliyyət göstərir. Eləcə də “Bank VTB”, Türkiyənin “Yapı Kredi Bank”, “Ziraat Bank”-ları var. Amma bu banklarda faizlər yerli banklardan yüksəkdir. On illərlə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici bankların təcrübəsi göstərir ki, bunun tətbiqi çıxış yolu deyil. Belə bir arqument gətirilə bilər ki, həmin bankların mənsub olduğu ölkələrdə də faiz dərəcələri aşağı deyil. Bəs, əgər inkişaf etmiş ölkələrin-ABŞ-ın, Avropa ölkələrinin bankları Azərbaycana dəvət edilərsə, onlar aşağı faizli kreditlər verə biləcəklərmi? Hazırda Azərbaycan bankları 10-11-12-13 fazilə biznes kreditləri təklif edirlər. Pulun maliyyə dəyərinin çox aşağı olduğu ABŞ bankı belə bura gəldiyi zaman kapitalı dollarla gətirəcək, amma krediti manatla verəcək. O zaman kurs fərqini də nəzərə alsaq, bu kreditin faiz dərəcəsi heç də 10 faizdən aşağı olmayacaq. Əgər həmin banklar dollarla kredit vermiş olarlarsa, o zaman da ciddi fərq olmayacaq. Çünki Azərbaycan bankları dollarla kreditləri 5-6 faizlə verirlər”.
Elman Sadıqov deyir ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkə banklarının kredit verərkən müəyyən tələbləri mövcuddur ki, Azərbaycan sahibkarları 90 faiz həmin tələbləri ödəyə bilməyəcək:
“Onların hesabatlılıq, audit, biznes-planla bağlı o qədər ciddi tələbləri var ki, bizim iş adamları onlara cavab verməyəcək. Mümkün deyil ki, aşağı faizlə kredit alasan və həmin tələbləri yerinə yetirməyəsən. İş adamlarının tələblərə cavab verməyərək bankdan vəsait alacağı təqdirdə isə, risk amili artır. Risk artdığı üçün isə kredit faizi də artacaq. Doğrudur, onlarda xidmətlərin səviyyəsi yüksək, komission xərclər aşağı, rəqabət qabiliyyətləri bizim banklarla müqayisədə yüksəkdir, amma əgər düşünürüksə, onlar gəlib Azərbaycan iqtisadiyyatına aşağı faizlə kreditlər verəcək, bu baş verməyəcək. Əgər bizdə biznes kreditləri 20-25 faiz olsaydı, onda bu barədə düşünmək olardı”.
İqtisadçı deyir ki, kredit faizinin formalaşmasına təsir edən bir sıra ciddi iqtisadi şərtlər var:
“İnflyasiya dərəcəsi, real sektorun risk dərəcəsi, layihələrin rentabelliliyi, hesabatlılığın beynəlxalq standartlarla cavab verməsi, hesabatlılığın beynəlxalq audit şirkətləri tərəfindən yoxlanılması olarsa, o zaman xarici bankların biznes sektoruna kredit verəcəyini gözləmək olar. Azərbaycanda biznes kreditləşməsinin istehlak kreditləşməsindən geri qalmasının digər səbəbləri var. Bu səbəblər müəyyən olunmalı və aradan qaldırılmalıdır. İqtisadiyyata pul kütləsinin daxil olması biznes kreditləşməni aktivləşdirən amil olmayacaq. Bankların pulunun çox olması da hələ o deməkdir ki, onlar mütləq çoxlu kredit verməlidirlər ki, sonradan problemlərlə üzləşsinlər. Banklarla real sektorun arasında boşluq mövcuddur və həmin boşluğun doldurulması üçün üçüncü tərəfin iştirakına ehtiyac var. Bu tərəf İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu və ya dövlətin digər qurumları ola bilər. İş yerlərinin açılmasına, istehsalın gemişlənməsinə xidmət edən, regionların inkişafında böyük paya malik olacaq layihələr burada rol oynaya bilər. Burda bütün məsələlər banklardan asılı deyil. Bankların real sektoru dəstəkləməməsi aydınlaşdırılmalı və aradan qaldırılmalıdır. Bunun üçün qanunvericilikdə də dəyişiklik edilməsinə ehtiyac var”.
