44 günlük Vətən savaşında qəhrəman oğullarımızın sayəsində çox böyük qələbə qazandıq. Həm işğal altında olan torpaqlarımızın azad edilməsi ilə ölkəmizin ərazi bütövlüyünün təmin olunmasına nail olduq, həm də Azərbaycanın geosiyasi arenada nüfuzu, mövqeyi möhkəmlənmiş oldu. Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında savaşan ordumuzun əsgər və zabitləri bu qələbəni canıyla, qanıyla, həyatından, sağlamlığından keçməklə qazandı. İndi növbə dövlət və cəmiyyət olaraq bizdədir. Şəhid olan, qazi olan, əmək qabiliyyətini itirən gənclərimizin ipoteka kreditləri, banklara və ticarət şəbəkələrinə olan borcları var ki, onları bu yükdən azad etmək hər birimizin borcudur.
Bank sektoru artıq bu istiqamətdə müəyyən addımlar atıb. Belə ki, Mərkəzi Bankın tövsiyəsi ilə Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının üzvləri olan banklar yekdil olaraq qərar qəbul edib ki, torpaqlarımızın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə şəhid olmuş hərbçilərimizin, düşmən təxribatı nəticəsində həyatını itirmiş mülki vətəndaşlarımızın banklara olan istehlak kreditləri və onlara hesablanmış faizlər və digər ödəmələr tam həcmdə silinsin, bundan başqa hərbi əməliyyatlar zamanı yaralanmış hərbiçilərin banklara olan kredit öhdəliklərinə faizlərin və digər ödəmələrin hesablanması 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən tam dayandırılsın. Bəzi ticarət şəbəkələri də bu çağırışa qoşuldu. Lakin bütün bunlar problemin həlli üçün yetərli deyil. Tövsiyələrə əməl etməyən banklar var, ipoteka kreditləri ilə bağlı vəziyyət açıq olaraq qalır. Hazırda müharibə iştirakçısı olan şəxslərlə bağlı da dəqiq qərar yoxdur. Bəs problemin həlli yolu nədir?
Mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışan iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bildirdi ki, yaxşı olar ki, sözügedən istiqamətdə güzəşt edən, borcların silinməsinə gedən banklara dövlət tərəfindən eyni həcmdə vergi güzəştləri edilsin: “İkinci Qarabağ savaşında 44 günlük Vətən müharibəsinin iştirakçıları, şəhidlərimiz və qazilərimiz çox böyük iş gördülər. Bu gün Azərbaycanın həm siyasi, həm də geopolitik anlamda ata biləcəyi addımların genişləndirilməsi, torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi kifayət qədər mühüm hadisədir. Həmin insanların bir çox problemlərinin həlli həm vətəndaş olaraq bizim, həm də dövlətin borcudur. Hökumət mağaza və banklara kreditlərlə bağlı hansısa əmr və ya göstəriş verə bilməz. Qanun buna imkan vermir. Ancaq dövlətin əlində dolayı təsir rıçaqları da var ki, bununla müdaxilə edə bilər. Şəhid ailələri ilə bağlı bu məsələ artıq həllini tapıb. Lakin dövlətin bir müraciəti və ya Nazirlər Kabinetinin bir qərarı ola bilər ki, banklar nə qədər qazilərin və müharibə iştirakçılarının kreditini bağlayacaqlarsa, dövlət də həmin banklara vergi sahəsində bir o qədər çox güzəşt edə bilər. Məsələn, bank bu kateqoriyadan olan ümumilikdə 100 min manatlıq krediti bağlayıbsa, ilin sonunda mənfəət vergisi və ya digər vergi növlərini verərkən, həmin 100 min manatı çıxaraq ödəyər. Eyni yanaşma mağazalarla bağlı da ola bilər, kredit şərtlərinin geniş yayıldığı elektronika və mebel mağazalarına da şamil oluna bilər. Burada da eyni yanaşma mümkündür. Onların da il ərzində bir neçə növ vergi öhdəliyi olur. Nə qədər kredit bağışlanacaqsa, bir o qədər vergi güzəşti tətbiq oluna bilər. Burada həm qanunun tələbinə uyğun olaraq dövlətin bank sektoruna birbaşa müdaxiləsi olmur, həm də problemin real həlli mexanizmi yaranır”.
İqtisadçı ekspert, hüquqşünas Əkrəm Həsənov da vurğuladı ki, dövlətin banklar qarşısında belə bir tələb qoyması hüquqi baxımdan doğru deyil: “Hələ ki ölkədə hərbi vəziyyət bitməyib. Böyük ehtimalla ən yaxşı halda 1 dekabrdan sonra hərbi vəziyyətə xitam verilə bilər. Ancaq əgər Ermənistan öz öhdəliklərinə riayət etməsə uzana da bilər. Bu mənada bizim əsgər və zabitlərimiz hərbi səfərbərlikdə olduğu üçün onlar hələ öhdəliklərini icra edə bilmirlər. Fors-major vəziyyət davam etdiyi üçün nə bank, nə digər şirkətlər onlardan borclarının ödənilməsini tələb edə bilməz. Hərbi vəziyyət bitdikdən və müharibə iştirakçıları evlərinə qayıtdıqdan sonra necə olacaq? Onlar evlərinə dönərkən hamısının sağlamlığı əvvəlki qaydasında olmayacaq. Çünki aralarında qazi olanlar, əlilliyi olanlar , psixoloji durumu qaydasında olmayanlar, nitq və ya eşitmə qabiliyyətini itirənlər var. Bəziləri hətta işsizdir. O zaman kredit məsələsi problem olaraq qalacaq. Mən hətta müharibə yeni başlayanda təklif etmişdim ki, müəyyən fond yaradılmalıdır. Biz banklardan və ticarət şəbəkələrindən bütün borcların bağışlanmasını tələb edə bilmərik. Əlbəttə, öz istəkləri ilə bunu edə bilərlər və bu çox yaxşı olardı. Ancaq dövlət bunu onlardan tələb edə bilməz, çünki bankların da maliyyə vəziyyəti pisləşmiş olar. Necə ki, bu ilin aprel-may aylarında 4 bank problemli kreditlərə görə bağlandı. Bu səbəbdən bankları da anlamaq olar. Onlardan bütün hərbçilərimizin borclarının bağışlanmasını istəmək olmaz, bəzi banklarda kreditlərin həcmi daha çox, bəzilərində daha az ola bilər. Dövlətin tövsiyəsinə nə dərəcədə əməl olunacağı da dəqiq deyil”.
Ə.Həsənovun sözlərinə görə, ən yaxşı yol cəmiyyət olaraq şəhid ailələrinin, qazilərin və müharibə iştirakçılarının borclarının ödənilməsi üçün ictimai bir fond yaratmaqdır: “İki çıxış yolu var. Cəmiyyət Qarabağ qazilərinin borclarının ödənilməsi üçün bir fond yarada bilər, oraya toplanan vəsaitlərlə borcların müəyyən hissəsini bağlamaq mümkündür. Çatışmayan hissəsini də dövlət üzərinə götürə bilər. Bu, mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılmalıdır, fondun bütün əməliyyatları şəffaf olmalıdır. İctimaiyyət olaraq biz ölkə üzrə belə bir fond təsis edə bilərik. Ona edilən bütün ödənişləri, köçürmələri tam şəffaf internet saytında yerləşdirmək olar, kim 1 manat belə ödəyibsə orada görünsün. Bununla yanaşı, hansı qazinin hansı banka olan borcu ödənilibsə, o da görünsün. Əsas təkliflərdən biri budur. Doğrudur, dövlət də kredit borclarının ödənilməsini tam şəkildə öz üzərinə götürə bilər, ancaq hər məsələdə yükü dövlətin üzərinə yıxmaq doğru deyil. Fond yaranarsa hamı burada rahat iştirak edə bilər. Kiminsə 5 manatı varsa, bununla təklikdə heç bir borcu ödəyə bilməsə belə, fonda köçürməklə prosesdə iştirakçı ola bilər”.
İqtisadçı hesab edir ki, hər kəs bu məsələdə gözləntiləri dövlətin üzərinə yönəldib, lakin dövlətin görəcəyi işlər də çox böyükdür: “İşğaldan azad olunan ərazilərin bərpası üçün nə qədər vəsait lazımdır, müharibə zamanı ziyan çəkən şəhər və rayonların bərpası üçün xeyli pul lazımdır. Dövlətin xərci onsuz da çoxdur. Bu cür məsələlər xarici təcrübədə də dövlət tərəfindən həll olunmur, cəmiyyət olaraq biz öz sözümüzü deməliyik. Bəzən ordunun ehtiyacı olmadığı məsələlər üçün də vəsait toplanır, müəyyən xərclərə gedilir, halbuki əsgərlərimizin təminatı yüksək səviyyədədir. İndi əsas dəstək cəmiyyətdən məhz bu borc məsələsinə yönəldilməlidir. Çünki kredit borclarından danışırıqsa, burada ipoteka kreditləri də var və kifayət qədər böyük məbləğlərdən söhbət gedir”.
