"Əvvəl təkcə həkimə pul verirdik, indi həm sığortaya pul ödəyirik, həm həkim pul alır..." - NƏ BAŞ VERİR?
Aprelin 1-dən İcbari tibbi sığortanın Azərbaycanın bütün ərazisində tətbiq edilməyə başlandığı açıqlandı. Rəsmi məlumata görə, Bakı, Sumqayıt şəhərlərində və Abşeron rayonunda da rəsmi qeydiyyatda olan əhali də artıq İcbari tibbi sığortanın Xidmətlər Zərfinə daxil olan 2550 sayda tibbi xidmətdən istifadə edəcək.
Əhali hansı xidmətlərdən istifadə edə biləcək? Sistem necə işləyəcək? Hər vətəndaş sığorta hesabına Xidmətlər Zərfinə aid tibbi xidmətlərdən yararlana biləcəkmi? Həkimlərə ödənilən əməkhaqqı onları qane edəcəkmi?
«Əvvəl təkcə həkimə pul verirdik, indi...”
Yevlax rayonunda yaşayan Q.İ. AzadlıqRadiosuna deyir ki, İcbari tibbi sığorta haqqı əməkhaqqından çıxılsa da bunun bir xeyri yoxdur:
«Əvvəl təkcə həkimə pul verirdik, indi həm sığortaya pul ödəyirik, həm həkim pul alır”
Onun deməsinə görə, xidmət keyfiyyəti isə aşağıdır. Elə bəzi həkimlər də icbari tibbi sığorta sistemindən o qədər də razı deyil.
Bakıda yerləşən dövlət tibb müəssisələrinin birində çalışan E.T. isə AzadlıqRadiosuna həkimlərə təyin olunan əməkhaqqının qənaətbəxş olmadığını deyir:
“1500 manat dəyər qoyulan əməliyyatdan...”
«Həkim sanitar işlərinə baxan işçisi ilə az qala eyni maaşı alır. 1500 manat dəyər qoyulan əməliyyatdan cərraha 150 manat bonus veriləcək. Birincisi, bu əməliyyatı hər cərrah bacarmır, ikincisi isə bacaran cərrah nə qədər uzun zaman bu bonusa qatlanıb işləyər?».
Həkim əlavə edir ki, sistemə düzəlişlər edilməlidir, əks halda sistem işləməyəcək:
«Ona görə əksər mütəxəssislər dövlət xəstəxanasından çıxaraq özəl klinikalara işə düzəlirlər. Maaş düzəlməsə vəziyyət pis olacaq».
Rəsmi qurumlar isə səslənən tənqidləri haqlı saymırlar.
İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi-ndən “Turan” İnformasiya Agentliyinə bildirilib ki, bütün vətəndaşlar üçün dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına illik icbari tibbi sığorta haqqı ayrılır:
"Heç bir yerdə...”
«Heç bir yerdə əmək və ya mülki müqavilə əsasında işləməyən, eləcə də sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmayan şəxslər 2024-cü il yanvarın 1-dək İcbari tibbi sığorta haqqı ödəməkdən azaddır. Onlar İcbari tibbi sığortanın Xidmətlər Zərfinə daxil olan 2550 sayda tibbi xidmətdən dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına istifadə edə bilərlər».
Qurumdan vurğulanıb ki, Xidmətlər Zərfinə ilkin səhiyyə, təcili, təxirəsalınmaz tibbi yardım, ixtisaslaşdırılmış ambulator yardım, laboratoriya, fizioterapiya, invaziv radiologiya və stasionar tibbi xidmətlər daxildir:
«Xidmətlər Zərfi ilə müəyyən edilmiş bütün tibbi xidmətlər Azərbaycan vətəndaşlarına ödənişsiz təqdim olunur. İcbari tibbi sığorta çərçivəsində tibbi xidmətlər Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) nəzdindəki tibb müəssisələrində göstərilir. Xidmətlər Zərfinə daxil olan hər hansı tibbi xidmətin dövlət tibb müəssisələrində göstərilməsi mümkün olmadığı halda vətəndaşın Agentliklə müqaviləsi olan özəl tibb müəssisələrində həmin tibbi xidməti əldə etməsi təmin olunur».
Agentlikdən qeyd olunub ki, Xidmətlər Zərfindən yararlanmaq üçün vətəndaşlar səhhətində yaranan narahatlıqla bağlı təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım istisna olmaqla, ilk növbədə ailə həkiminə müraciət etməlidir: «Ailə həkimi vətəndaşı müayinə və ya müalicə etdikdən sonra ixtisaslı tibbi yardıma ehtiyac olarsa, ixtisaslı həkimə göndəriş verir. Göndəriş əsasında tibb müəssisəsinə müraciət edərkən şəxsiyyət vəsiqəsi qeydiyyatçıya təqdim edilməlidir».
“Vahid Tarif Sorğu Kitabçası əsasında...”
Qurumdan bildirilib ki, səhiyyə işçilərinin aylıq vəzifə maaşı əmək stajı və xidməti fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi nəzərə alınmaqla Vahid Tarif Sorğu Kitabçası əsasında 18 dərəcə üzrə müəyyən edilir:
«Bundan başqa həkimlər üçün sabit və ya xidmətə görə həvəsləndirici əlavələr də nəzərdə tutulub».
Agentlikdən vurğulanıb ki, Cərrahiyyə şöbəsində, Ginekologiya doğum şöbəsində çalışan həkimlərə tibbi xidmət üçün təsdiq edilmiş tarifdən inzibati xərclər çıxıldıqdan sonra hesablanan məbləğin 20 faizi həcmində mükafat verilir:
“350 manatdan həkimə çatacaq 20 faiz isə təqribi 70 manat edir»
«Məsələn, mədədən yad cisim çıxarılması əməliyyatının dəyəri əlavə dəyər vergisi (ƏDV) daxil olmadan 500 manatdır. Agentlik bu əməliyyatı həyata keçirmiş tibb müəssisəsinə 18 faiz ƏDV də daxil olmaqla 590 manat pul ödəyir. Əməliyyatı həyata keçirmiş həkimin mükafatı bu qaydada hesablanıb: 500 manatdan təqribi 30 faiz tibbi sərfiyyat çıxılır və nəticədə 350 manat qalır. 350 manatdan həkimə çatacaq 20 faiz isə təqribi 70 manat edir».
Qeyd olunub ki, sağlamlıq üçün təhlükəli, ağır əmək şəraitinə görə bir qrup səhiyyə işçisinə hər ay vəzifə maaşının 15 faizi, xüsusilə təhlükəli, xüsusilə ağır əmək şəraiti üçün 20 faizi, insanın immunçatışmazlığı sindromu və ya insanın immunçatışmazlığı virusu ilə əlaqəli əmək şəraiti ilə bağlı isə 60 faizi miqdarında əlavə haqq verilir:
«Kənd və qəsəbələrdə yaşayış yerindən uzaq məsafədə çalışan və sabit həvəsləndirici əlavələr ödənilən həkimlərə eyni zamanda sabit əlavələr də ödənilir».
Qurumdan əlavə olunub ki, tibb müəssisələrinin bilavasitə cərrahlıq, reanimasiya, mamalıq, ginekologiya və təcili yardım sahələrində gecə işlərinə cəlb edilən həkimlərə işin hər saatına görə, saatlıq vəzifə maaşının 50 faizi, digər işçilərinə isə vəzifə maaşının 35 faizi miqdarında əlavə haqq ödənilir.
İqtisadçı ekspert Azər Mehdiyev isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, tibbi sığortanın bütün ölkə boyu tətbiqinə 2019-cu ildə keçiriləcəyi söylənilsə də, bu ancaq 2021-ci il aprelin 1-də baş tutub.
Ekspert hesab edir ki, İcbari tibbi sığorta sistemin etimad qazana bilməsi onun əhaliyə hansı səviyyədə xidmət göstərməsindən asılıdır:
«Digər tərəfdən isə burada pasientlərin hüquqlarının qorunması kimi məsələ var. İndi belədir ki, xəstə həkimin qəbuluna gedir, həkim müayinələr, dərmanlar yazır, pasient bunun nə dərəcədə lazımlı olduğunu bilmir. Amma tibbi slğorta tətbiq olunduqda müalicə effekt vermədikdə həkim sorğulana bilir, yalnız müalicə özünü doğrultduqda ödəniş edilir».
Azər Mehtiyevin fikrincə, bu sahədə bəzi idarələrin toqquşan maraqları var: «Odur ki, bu sahə üzrə idarəçilikdə tibb siyasəti, tibbi sığorta haqqını ödəmə, müalicənin keyfiyyətinə nəzarət fərqli qurumlarda olmalıdır».
“İcbari tibbi sığorta sisteminin korrupsiyanın qarşısını ala bilməsi mümkündür”
İqtisadçı qeyd edib ki, İcbari tibbi sığorta sisteminin korrupsiyanın qarşısını ala bilməsi mümkündür: «Amma bunun üçün ictimai nəzarət sistemi qurulmalıdır. Burada medianın, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirakı ola bilər, amma indiki halda belə nəzarətin təşkilinə maraq göstərilməsi inandırıcı görünmür».
Azər Mehdiyev hesab edir ki, bu sistemin fəaliyyətini dəyərləndirə bilmək üçün ilk növbədə düzgün qiymətləndirmə sistemi qurulmalıdır.
«Eyni zamanda mən sovet dönəmindən qalma xəstəxanalardan elə yüksək nəticələri gözləmirəm».
Azərbaycan Həkimləri İctimai Birliyinin təsisçilərindən biri, həkim-radioloq Aydın Əliyev isə “Turan” Agentliyinə deyib ki, İcbari tibbi sığorta sistemin ölkədə tədbiqi pozitiv hal olsa da, sistemin həkimlər üçün nə dərəcədə uğurlu olub-olmamasını müəyyənləşdirmək üçün 1-2 ay keçməlidir:
«Düzdür, rəsmi şəkildə həkimlərin əməkhaqqları artıb və təxminən 300 manat civarındadır. Amma biz hamımız bilirik ki, nə həkim o maaşla dolanmır nə də başqa bir peşə sahibi. Fəhlə gəlib adamın həyətində işləyəndə günü 20 manata işləyir, bu da ayda 600 manat edir».
“Korrupsiya, rüşvət və digər problemləri həll etmək istəyi varsa,...”
Həkim qeyd edib ki, həqiqətən də korrupsiya, rüşvət və digər problemləri həll etmək istəyi varsa, aidiyyatlı qurumlar həkimlərin qeyri-rəsmi aylıq gəlirlərini hesablayıb ortalama bir rəqəm çıxartmalıdır və İcbari tibbi sığorta sistemi ilə çalışan həkimlərin əməkhaqqını buna uyğunlaşdırmalıdılar:
«Həkim indiyədək 2-3 min manat qazanırdısa o öz büdcəsini buna uyğun formalaşdırıb və sabah onun gəlirləri azalanda o, sıxıntı ilə yaşayacaq. Yolları axtaracaq ki, əvvəlki gəlirləri kompensasiya eləsin, özəl xəstəxanalara və ya digər ölkələrə üz tutacaq».
Ekspertin fikrincə, həkimin gəliri qənaətbəxş olmasa, onun göstərdiyi tibbi xidmətlərin keyfiyyəti də avtomatik olaraq aşağı düşür.
«O zaman xəstələr üz tutacaq özəl xəstəxanalara və əvvəlki sistemə qayıtma baş verəcək».
Xatırlatma
Azərbaycanda "Tibbi sığorta haqqında" Qanun 22 il əvvəl qəbul edilib. Prezident İlham Əliyev hələ 2007-ci il dekabrın 27-də Nazirlər Kabineti yanında Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması ilə bağlı sərəncam vermişdi. İ.Əliyev bir də ondan 9 il sonra -2016-ci il fevralın 15-də bu agentliyin əsasnaməsini təsdiq etmişdi. 2017-ci ildən Azərbaycanın bir neçə rayonunda icbari sığorta pilot layihələr kimi yerinə yetirilir. 2020-ci ilin əvvəlində də prosesin mərhələli şəkildə il ərzində başa çatacağı açıqlanmışdı.
Əhali hansı xidmətlərdən istifadə edə biləcək? Sistem necə işləyəcək? Hər vətəndaş sığorta hesabına Xidmətlər Zərfinə aid tibbi xidmətlərdən yararlana biləcəkmi? Həkimlərə ödənilən əməkhaqqı onları qane edəcəkmi?
«Əvvəl təkcə həkimə pul verirdik, indi...”
Yevlax rayonunda yaşayan Q.İ. AzadlıqRadiosuna deyir ki, İcbari tibbi sığorta haqqı əməkhaqqından çıxılsa da bunun bir xeyri yoxdur:
«Əvvəl təkcə həkimə pul verirdik, indi həm sığortaya pul ödəyirik, həm həkim pul alır”
Onun deməsinə görə, xidmət keyfiyyəti isə aşağıdır. Elə bəzi həkimlər də icbari tibbi sığorta sistemindən o qədər də razı deyil.
Bakıda yerləşən dövlət tibb müəssisələrinin birində çalışan E.T. isə AzadlıqRadiosuna həkimlərə təyin olunan əməkhaqqının qənaətbəxş olmadığını deyir:
“1500 manat dəyər qoyulan əməliyyatdan...”
«Həkim sanitar işlərinə baxan işçisi ilə az qala eyni maaşı alır. 1500 manat dəyər qoyulan əməliyyatdan cərraha 150 manat bonus veriləcək. Birincisi, bu əməliyyatı hər cərrah bacarmır, ikincisi isə bacaran cərrah nə qədər uzun zaman bu bonusa qatlanıb işləyər?».
Həkim əlavə edir ki, sistemə düzəlişlər edilməlidir, əks halda sistem işləməyəcək:
«Ona görə əksər mütəxəssislər dövlət xəstəxanasından çıxaraq özəl klinikalara işə düzəlirlər. Maaş düzəlməsə vəziyyət pis olacaq».
Rəsmi qurumlar isə səslənən tənqidləri haqlı saymırlar.
İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi-ndən “Turan” İnformasiya Agentliyinə bildirilib ki, bütün vətəndaşlar üçün dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına illik icbari tibbi sığorta haqqı ayrılır:
"Heç bir yerdə...”
«Heç bir yerdə əmək və ya mülki müqavilə əsasında işləməyən, eləcə də sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmayan şəxslər 2024-cü il yanvarın 1-dək İcbari tibbi sığorta haqqı ödəməkdən azaddır. Onlar İcbari tibbi sığortanın Xidmətlər Zərfinə daxil olan 2550 sayda tibbi xidmətdən dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına istifadə edə bilərlər».
Qurumdan vurğulanıb ki, Xidmətlər Zərfinə ilkin səhiyyə, təcili, təxirəsalınmaz tibbi yardım, ixtisaslaşdırılmış ambulator yardım, laboratoriya, fizioterapiya, invaziv radiologiya və stasionar tibbi xidmətlər daxildir:
«Xidmətlər Zərfi ilə müəyyən edilmiş bütün tibbi xidmətlər Azərbaycan vətəndaşlarına ödənişsiz təqdim olunur. İcbari tibbi sığorta çərçivəsində tibbi xidmətlər Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) nəzdindəki tibb müəssisələrində göstərilir. Xidmətlər Zərfinə daxil olan hər hansı tibbi xidmətin dövlət tibb müəssisələrində göstərilməsi mümkün olmadığı halda vətəndaşın Agentliklə müqaviləsi olan özəl tibb müəssisələrində həmin tibbi xidməti əldə etməsi təmin olunur».
Agentlikdən qeyd olunub ki, Xidmətlər Zərfindən yararlanmaq üçün vətəndaşlar səhhətində yaranan narahatlıqla bağlı təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım istisna olmaqla, ilk növbədə ailə həkiminə müraciət etməlidir: «Ailə həkimi vətəndaşı müayinə və ya müalicə etdikdən sonra ixtisaslı tibbi yardıma ehtiyac olarsa, ixtisaslı həkimə göndəriş verir. Göndəriş əsasında tibb müəssisəsinə müraciət edərkən şəxsiyyət vəsiqəsi qeydiyyatçıya təqdim edilməlidir».
“Vahid Tarif Sorğu Kitabçası əsasında...”
Qurumdan bildirilib ki, səhiyyə işçilərinin aylıq vəzifə maaşı əmək stajı və xidməti fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi nəzərə alınmaqla Vahid Tarif Sorğu Kitabçası əsasında 18 dərəcə üzrə müəyyən edilir:
«Bundan başqa həkimlər üçün sabit və ya xidmətə görə həvəsləndirici əlavələr də nəzərdə tutulub».
Agentlikdən vurğulanıb ki, Cərrahiyyə şöbəsində, Ginekologiya doğum şöbəsində çalışan həkimlərə tibbi xidmət üçün təsdiq edilmiş tarifdən inzibati xərclər çıxıldıqdan sonra hesablanan məbləğin 20 faizi həcmində mükafat verilir:
“350 manatdan həkimə çatacaq 20 faiz isə təqribi 70 manat edir»
«Məsələn, mədədən yad cisim çıxarılması əməliyyatının dəyəri əlavə dəyər vergisi (ƏDV) daxil olmadan 500 manatdır. Agentlik bu əməliyyatı həyata keçirmiş tibb müəssisəsinə 18 faiz ƏDV də daxil olmaqla 590 manat pul ödəyir. Əməliyyatı həyata keçirmiş həkimin mükafatı bu qaydada hesablanıb: 500 manatdan təqribi 30 faiz tibbi sərfiyyat çıxılır və nəticədə 350 manat qalır. 350 manatdan həkimə çatacaq 20 faiz isə təqribi 70 manat edir».
Qeyd olunub ki, sağlamlıq üçün təhlükəli, ağır əmək şəraitinə görə bir qrup səhiyyə işçisinə hər ay vəzifə maaşının 15 faizi, xüsusilə təhlükəli, xüsusilə ağır əmək şəraiti üçün 20 faizi, insanın immunçatışmazlığı sindromu və ya insanın immunçatışmazlığı virusu ilə əlaqəli əmək şəraiti ilə bağlı isə 60 faizi miqdarında əlavə haqq verilir:
«Kənd və qəsəbələrdə yaşayış yerindən uzaq məsafədə çalışan və sabit həvəsləndirici əlavələr ödənilən həkimlərə eyni zamanda sabit əlavələr də ödənilir».
Qurumdan əlavə olunub ki, tibb müəssisələrinin bilavasitə cərrahlıq, reanimasiya, mamalıq, ginekologiya və təcili yardım sahələrində gecə işlərinə cəlb edilən həkimlərə işin hər saatına görə, saatlıq vəzifə maaşının 50 faizi, digər işçilərinə isə vəzifə maaşının 35 faizi miqdarında əlavə haqq ödənilir.
İqtisadçı ekspert Azər Mehdiyev isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, tibbi sığortanın bütün ölkə boyu tətbiqinə 2019-cu ildə keçiriləcəyi söylənilsə də, bu ancaq 2021-ci il aprelin 1-də baş tutub.
Ekspert hesab edir ki, İcbari tibbi sığorta sistemin etimad qazana bilməsi onun əhaliyə hansı səviyyədə xidmət göstərməsindən asılıdır:
«Digər tərəfdən isə burada pasientlərin hüquqlarının qorunması kimi məsələ var. İndi belədir ki, xəstə həkimin qəbuluna gedir, həkim müayinələr, dərmanlar yazır, pasient bunun nə dərəcədə lazımlı olduğunu bilmir. Amma tibbi slğorta tətbiq olunduqda müalicə effekt vermədikdə həkim sorğulana bilir, yalnız müalicə özünü doğrultduqda ödəniş edilir».
Azər Mehtiyevin fikrincə, bu sahədə bəzi idarələrin toqquşan maraqları var: «Odur ki, bu sahə üzrə idarəçilikdə tibb siyasəti, tibbi sığorta haqqını ödəmə, müalicənin keyfiyyətinə nəzarət fərqli qurumlarda olmalıdır».
“İcbari tibbi sığorta sisteminin korrupsiyanın qarşısını ala bilməsi mümkündür”
İqtisadçı qeyd edib ki, İcbari tibbi sığorta sisteminin korrupsiyanın qarşısını ala bilməsi mümkündür: «Amma bunun üçün ictimai nəzarət sistemi qurulmalıdır. Burada medianın, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirakı ola bilər, amma indiki halda belə nəzarətin təşkilinə maraq göstərilməsi inandırıcı görünmür».
Azər Mehdiyev hesab edir ki, bu sistemin fəaliyyətini dəyərləndirə bilmək üçün ilk növbədə düzgün qiymətləndirmə sistemi qurulmalıdır.
«Eyni zamanda mən sovet dönəmindən qalma xəstəxanalardan elə yüksək nəticələri gözləmirəm».
Azərbaycan Həkimləri İctimai Birliyinin təsisçilərindən biri, həkim-radioloq Aydın Əliyev isə “Turan” Agentliyinə deyib ki, İcbari tibbi sığorta sistemin ölkədə tədbiqi pozitiv hal olsa da, sistemin həkimlər üçün nə dərəcədə uğurlu olub-olmamasını müəyyənləşdirmək üçün 1-2 ay keçməlidir:
«Düzdür, rəsmi şəkildə həkimlərin əməkhaqqları artıb və təxminən 300 manat civarındadır. Amma biz hamımız bilirik ki, nə həkim o maaşla dolanmır nə də başqa bir peşə sahibi. Fəhlə gəlib adamın həyətində işləyəndə günü 20 manata işləyir, bu da ayda 600 manat edir».
“Korrupsiya, rüşvət və digər problemləri həll etmək istəyi varsa,...”
Həkim qeyd edib ki, həqiqətən də korrupsiya, rüşvət və digər problemləri həll etmək istəyi varsa, aidiyyatlı qurumlar həkimlərin qeyri-rəsmi aylıq gəlirlərini hesablayıb ortalama bir rəqəm çıxartmalıdır və İcbari tibbi sığorta sistemi ilə çalışan həkimlərin əməkhaqqını buna uyğunlaşdırmalıdılar:
«Həkim indiyədək 2-3 min manat qazanırdısa o öz büdcəsini buna uyğun formalaşdırıb və sabah onun gəlirləri azalanda o, sıxıntı ilə yaşayacaq. Yolları axtaracaq ki, əvvəlki gəlirləri kompensasiya eləsin, özəl xəstəxanalara və ya digər ölkələrə üz tutacaq».
Ekspertin fikrincə, həkimin gəliri qənaətbəxş olmasa, onun göstərdiyi tibbi xidmətlərin keyfiyyəti də avtomatik olaraq aşağı düşür.
«O zaman xəstələr üz tutacaq özəl xəstəxanalara və əvvəlki sistemə qayıtma baş verəcək».
Xatırlatma
Azərbaycanda "Tibbi sığorta haqqında" Qanun 22 il əvvəl qəbul edilib. Prezident İlham Əliyev hələ 2007-ci il dekabrın 27-də Nazirlər Kabineti yanında Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması ilə bağlı sərəncam vermişdi. İ.Əliyev bir də ondan 9 il sonra -2016-ci il fevralın 15-də bu agentliyin əsasnaməsini təsdiq etmişdi. 2017-ci ildən Azərbaycanın bir neçə rayonunda icbari sığorta pilot layihələr kimi yerinə yetirilir. 2020-ci ilin əvvəlində də prosesin mərhələli şəkildə il ərzində başa çatacağı açıqlanmışdı.